Abstract
Zamonaviy texnologiyalar, xususan, sun’iy intellekt va robototexnika sohalaridagi rivojlanish nafaqat iqtisodiy samaradorlik, balki murakkab huquqiy muammolarni ham yuzaga keltirmoqda. Ayniqsa, sun’iy intellekt tizimlarining avtonom qarorlar qabul qilishi konstitutsiyaviy huquqlarning buzilish xavfini oshiradi. Ushbu maqolada robotlar tomonidan sodir etilgan konstitutsiyaviy huquqbuzarliklar uchun kim javobgar bo‘lishi kerakligi, bu boradagi xalqaro tajriba, mavjud huquqiy bo‘shliqlar va ularni bartaraf etish yo‘llari yoritiladi. Maqolada O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, xalqaro qonunchilik, algoritmik etik, kiberhuquq nazariyalari asosida tahliliy xulosalar va takliflar ilgari suriladi. Asosiy g‘oya – texnologik taraqqiyot inson huquqlarini kuchaytirishi kerak, javobgarlik esa har doim inson zimmasida bo‘ladi.
References
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (2023-yilgi tahrir): htt https://lex.uz/docs/-20596
2. O‘zbekiston Respublikasi “Ombudsman to‘g‘risida”gi Qonuni: https://lex.uz/docs/3322149
3. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi: https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights
4. Teubner, G. (2006). Rights of Non-humans? Electronic Agents and Animals as New Actors in Politics and Law: https://www.researchgate.net/publication/228205003
5. Lessig, L. (1999). Code and Other Laws of Cyberspace. Basic Books: https://code-is-law.org
6. Cerf, V. (2015). The Ethics of Artificial Intelligence. Nature, 521: https://www.nature.com/articles/521415a
7. Bryson, J. J. (2018). Patiency is not a virtue: The design of intelligent systems and systems of ethics: https://link.springer.com/article/10.1007/s10676-018-9448-6
8. Mittelstadt, B. D. et al. (2016). The ethics of algorithms: Mapping the debate: https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/2053951716679679
9. European Parliament (2017). Civil Law Rules on Robotics: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2017-0051_EN.html
10. UNESCO (2021). Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000381137
11. OECD Principles on Artificial Intelligence: https://oecd.ai/en/ai-principles
12. AlgorithmWatch – SI ustidan fuqarolik monitoringi: https://algorithmwatch.org/en/
13. AccessNow – Texnologiya va inson huquqlari tashkiloti: https://www.accessnow.org/
14. COMPAS Bias Report(ProPublica) : https://www.propublica.org/article/machine-bias-risk-assessments-in-criminal-sentencing
15. Deepfake Human Rights Report – AccessNow: https://www.accessnow.org/deepfakes-and-human-rights/ AI Act – European Commission: https://artificialintelligenceact.eu/
16. AlgorithmWatch – Monitoring AI Use: https://algorithmwatch.org/en/
17. AccessNow – Tech & Human Rights: https://www.accessnow.org/
18. Estonia e-Governance Report: https://e-estonia.com/solutions/e-governance/
19. Mozilla Foundation – AI Transparency: https://foundation.mozilla.org/en/what-we-fund/ai-transparency/
20. Future of Life Institute – AI Policy: https://futureoflife.org/ai-policy/
21. Stanford HAI – AI & Law Publications: https://hai.stanford.edu/research/publications
22. Brookings Institution – AI Governance: https://www.brookings.edu/topic/artificial-intelligence/
23. Oxford Internet Institute – Ethics of AI: https://www.oii.ox.ac.uk/research/projects/ai-ethics/