“YOSHLARNING HUQUQBUZARLIKKA MOYILLIGINI KAMAYTIRISHDA HUQUQIY TARBIYANING PSIXOLOGIK OMILLARI”

Abstract

Mazkur ilmiy izlanishimizda yoshlarning huquqbuzarlikka moyilligini kamaytirishda huquqiy tarbiya va psixologik omillarning o‘zaro bog‘liqligi tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, yoshlar o‘rtasidagi huquqbuzarlik holatlarining 65–70 foizi shaxsiy-psixologik omillar — emotsional beqarorlik, past huquqiy ong va ijtimoiy muhit ta’siri bilan bog‘liq. O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining 2024-yilgi ma’lumotlariga ko‘ra, o‘tgan uch yilda (2022–2024) yoshlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlar soni 18 foizga kamaygan bo‘lib, bu natijaga yoshlar bilan olib borilayotgan huquqiy-ma’rifiy ishlarning kuchaytirilishi va psixologik profilaktika choralari sabab bo‘lgan.

Psixologik yondashuvlar, jumladan, xulq-atvor motivlarini tahlil qilish, ijtimoiy-emotsional o‘qitish (SEL) dasturlari va shaxsiy mas’uliyatni shakllantirish metodlari yoshlarning huquqiy qadriyatlarga munosabatini ijobiy tomonga o‘zgartirayotgani kuzatilmoqda. Tadqiqotda O‘zbekiston amaliyotidagi natijalar Germaniya, Yaponiya va Janubiy Koreya tajribalari bilan taqqoslanib, huquqiy tarbiyada psixologik omillarni tizimli qo‘llash samaradorligi ilmiy asoslab berilgan.

Maqola yakunida yoshlarning huquqiy ongini psixologik omillar orqali shakllantirish mexanizmlari, oilaviy muhit, ta’lim tizimi va ijtimoiy tarmoqlarning ta’siri misolida tahlil qilinib, huquqiy tarbiya samaradorligini oshirishga qaratilgan amaliy takliflar ishlab chiqiladi.