Keywords
Abstract
Ushbu tadqiqotda keskin o‘zgaruvchan iqlim sharoitlarining yuqori kuchlanishli havo liniyalari ishonchliligi va samaradorligiga ta’siri o‘rganildi. Iqlim o‘zgarishining elektr uzatish tizimlariga ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan asosiy ta’sirlar tahlil qilindi. Tadqiqotda real ekspluatatsion ma’lumotlardan foydalanildi hamda misol tariqasida O‘zbekiston hududiga iqlimiy jihatdan o‘xshash bo‘lgan mintaqada ishlovchi elektr tarmoqlari kompaniyalari tajribasi o‘rganildi. Ob-havo hodisalari ta’sirida shakllanuvchi asosiy ishonchlilik ko‘rsatkichlari — avariya uzilishlari soni, 1 km havo liniyalariga to‘g‘ri keladigan nosozliklar chastotasi va tiklash davomiyligi — hisoblab chiqildi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, keskin o‘zgaruvchan iqlim sharoitlarida, ayniqsa 6–10 kV havo liniyalarida, nosozliklar darajasi sezilarli yuqori bo‘ladi. Shamol yuklamalari va chaqmoq hodisalari umumiy avariya statistikasining asosiy ulushini tashkil etadi. Shamol tezligi bo‘yicha kuzatilgan hodisalar soni va avariya uzilishlari orasida kuchli korrelyatsiya aniqlangan. Iqlimiy prognozlarga ko‘ra, 2025 yilga borib, hududda havo liniyalari bo‘yicha avariya holatlari soni taxminan 1,5 baravar ortishi kutilmoqda. Ushbu natijalar keskin iqlim o‘zgarishiga moslashgan holda yuqori kuchlanishli havo liniyalarining samaradorligini oshirish, konstruktiv yechimlarni takomillashtirish va zamonaviy monitoring texnologiyalarini joriy etish zarurligini ko‘rsatadi.
References
1. Ataullayev A. O., “Iqlim o‘zgarishining elektr energetika tizimlariga ta’siri,” Energetika muammolari jurnali, 2020.
2. Yevropa Energetika Agentligi, “Iqlim o‘zgarishi ta’sirida elektr tarmoqlarining barqarorligini oshirish bo‘yicha metodik qo‘llanma,” 2019.
3. GOST 15150-69, “Iqlimiy omillar ta’siri ostida elektr uskunalarining ishlash sharoitlari.”
4. Sh. M. Madrahimov, “Shamol yuklamalarining elektr uzatish liniyalariga ta’siri,” Texnika va energetika, 2018.
5. IPCC Report, “Global iqlim o‘zgarishining regional energetika tizimlariga ta’siri,” 2021.
6. Nazarov B. M., “Havo liniyalarida avariyalar statistikasi va ularni oldini olish,” Energiya samaradorligi jurnali, 2019.
7. RegCM4.5 regional modeli hisobotlari, O‘zbekiston hududi uchun iqlim parametrlari prognozi, 2022.
8. INMCM48 modeli, “Markaziy Osiyo hududlarida shamol tezligi va yog‘ingarchilik o‘zgarishi,” 2020.
9. Rosseti kompaniyasi yillik hisobotlari, “Havo liniyalari bo‘yicha avariya holatlari statistikasi,” 2014–2018 yillar.
10. Qosimov I. A., “Elektr uzatish liniyalarida chaqmoqdan himoyalash tizimlari,” Toshkent: TDYMI nashriyoti, 2020.
11. Bashkirenergo dispetcherlik jurnallari, 2014–2018 yillar statistik ma’lumotlar yig‘indisi.
12. Abdullayev S. R., “Iqlimiy yuklamalar ta’sirida YHHLlarning mexanik zo‘riqishlari,” Energetik inshootlar jurnali, 2021.
13. Saidov A. U., “Yuqori kuchlanishli liniyalar uchun shamol yuklamalarining normativ talablari,” Muhandislik va texnologiya, 2017.
14. World Meteorological Organization, “Shamol hodisalari va ekstremal ob-havo tendensiyalari,” 2020.
15. Sh. To‘xtasinov, “Yog‘ingarchilikning izolyatorlarga ta’siri va nosozliklar sabablari,” Elektr texnikasi jurnali, 2018.
16. O‘zbekiston Hidrometeorologiya xizmati, “Shamol tezligining ko‘p yillik o‘zgarishlari bo‘yicha hisobot,” 2010–2020.
17. Ergashev F. M., “YHHLlarda sarkma va galloping hodisalarining oldini olish usullari,” 2019.